Menu

Een zoektocht in Groningen

Dit is het eerste deel over de ontdekking van een schilderij van Hendrick ten Oever

Marjan de Visser en Marya Albrecht restaureerden een schilderij in opdracht van Landgoed Verhildersum. De restauratie is mede mogelijk gemaakt door de Vereniging Rembrandt. Het werd uitgevoerd tussen februari 2020 en december 2021.

Een verslag over restauratiegeschiedenis en de zoektocht naar de kunstenaar-maker van  het portret van Gratia Susanna Tjarda van Starkenborgh geboren Clant. Dit is de verslaglegging van de lezing gegeven door Marjan de Visser in het kader van ‘Dag van de Groninger Geschiedenis. De lezing was op 18 oktober 2020 via een lifestream te volgen.

Inleiding

Tijdens de restauratie van het portret van Gratia deden we bijzondere ontdekkingen, over de restauratiegeschiedenis en het schilderij zelf. Mede hierdoor kregen we steeds meer vragen en werd het schilderij telkens raadselachtiger. Op advies van onze begeleidingscommissie bestaande uit Carol Pottach (restaurator Mauritshuis) en Egge Knol (conservator oude kunst Groninger Museum) hebben wij daarom een bezoek gebracht aan Groningen in de hoop antwoorden te vinden op onze vragen. 

Het doel van onze zoektocht

Het doel was om portretschilderijen te vinden met vergelijkbare voorstellingen. Zo zouden we ons kunnen voorbereiden op de volgende fase in het restauratieproces: het opbouwen. Helaas heeft ons schilderij toch erg veel schade opgelopen in het verleden. De voorstelling mist daardoor aan scherpte en penseelvoering. Het zou mooi zijn wanneer we een portret van een dame zouden kunnen vinden met een soortgelijke opzet. Ook zou het interessant zijn om schilderijen te vinden met een vergelijkbare restauratiegeschiedenis. Wat ons al in het begin opviel aan het schilderij, was de vorm van het spieraam en de relatief grote spieën. Ook het blauwe tape rondom de randen van dit raam vonden we zeer opvallend. Nog niet eerder hadden we dit aangetroffen bij een schilderij.

De voorbereiding getroffen

In voorbereiding op ons bezoek aan Groningen (16-17-18 juni 2020) hebben we contact gelegd met de depotbeheerder van het Groninger Museum Marlon Steensma om daar de collectie portretten te mogen bekijken. Egge Knol raadde ons aan om ook naar de Menkemaborg te gaan. Daar zouden we de portretschilderijen kunnen bestuderen. Zelf wilden we ook graag de portretschilderijen op Landgoed Verhildersum bekijken, en dan vooral de achterzijde. Zou het mogelijk zijn daar meer schilderijen met een soortgelijke restauratie aan te treffen? Ook wilden we zelf het kaartenarchief doorbladeren opzoek naar verborgen informatie over de restauratiegeschiedenis.

Maar eerst fase één afronden

Het plan was om eerst de vernisafname af te ronden. Dan zouden we een duidelijk beeld hebben van de staat van de originele verflaag. Dit zou ons verder kunnen helpen tijdens het onderzoek in Groningen. In de linker onderhoek zou het vernis nog worden verwijderd. Tijdens deze werkzaamheden stuitten we (4 juni 2020) op een paar afwijkende streepjes verf die duidelijk origineel waren. Niet goed zichtbaar, maar net genoeg voor ons getrainde oog om het idee te geven dat het een signatuur zou kunnen zijn.

Tijdens een van de voorgaande restauraties die het schilderij heeft ondergaan is de maat van het schilderij aangepast. Daardoor is de schildering aan de linkerzijde over het spieraam gevouwen en als opspanrand gebruikt. Juist daar vonden wij (onder het blauwe tape) een duidelijk herkenbare Hoofdletter H. Toen werd duidelijk dat het schilderij inderdaad is gesigneerd. In de overige streepjes zagen we een V of een R. En zowaar ontdekten we tijdens verdere vernisafname -van let wel twee vernislagen- eronder nog enkele cijfers. Deze signatuur is dus tijdens twee voorgaande restauraties niet opgemerkt.

Met aanpassing van de kleuren en belichting kon deze onduidelijke schriftuur worden ontcijferd:  H ten Oever f (daaronder) 1683. Daarna is deze kunstenaar op de website van het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (RKD) opgezocht en gevonden. Hendrick ten Oever werd in april 1639 in Zwolle geboren, was daar het grootste deel van zijn leven werkzaam als schilder en overleed aldaar in november 1716. Hij schilderde portretten en landschappen. Er is zelfs een klein boekje uitgegeven in 1957; Hendrick ten Oever, een vergeten Overijssels meester uit de zeventiende eeuw.

★ Mijn kennis van schilderijen en de liefde voor restauratie in het algemeen deel ik graag met collega’s en opdrachtgevers ★

Share on Social Media

Inhoudsopgave

Follow Us

Laatste Posts:

Interview Blijtijds

Voor het magazine Blijtijds ben ik door freelance journalist Marjolein de Jong geïnterviewd voor de herfst-editie van 2024 met als thema ‘kunst op zoek naar een restaurator’. Het artikel heet ‘Blijmaker’ en met de titel ‘het schilderij is een deur

lees verder »

Arthur Brand redt Lentetuin

Arthur Brand redt Lentetuin uit handen van de onderwereld! Het is te danken aan de recherche van Regionale Eenheid Midden-Nederland en Arthur Brand dat Lentetuin, geschilderd door Vincent van Gogh in 1884, weer terug is in het Groninger Museum.  Behind the

lees verder »

Jacob Por in Agathakerk

Jacob Por maakte deze plafondschildering op het tongewelf van de Agathakerk (Agathatsjerke) in Oudega in 1922. De tijd waarin de Ploegschilders door het Groninger land trokken en rond Blauwborgje hun kleurrijke expressionistische schilderijen schilderden. En ook de tijd waarin opgravingen

lees verder »

Openluchtmuseum het Hoogeland

Familie Louis Trip Het Openluchtmuseum het Hoogeland heeft van de Familie Trip een schilderij in bruikleen.  Het is Louis Trip die samen met zijn vrouw Christina voor de Warffumborg staan. Daarbij zijn ze omringd door hun kinderen in allegorische kleding

lees verder »